40 توصیه مهم در شکل‌گیری عادات غذایی کودک از منظر طب سنتی

بی‌اشتهایی یا بد غذای کودک یکی از مشکلات جدی تغذیه‌ای است چرا که ممکن است منجر به سوء تغذیه جدی شود. بنابراین باید دانست تنها گرسنگی نیست که کودک را به سوی غذا می‌کشاند و یا فقط سیر بودن موجب دوری از غذا نمی‌شود بلکه عوامل گوناگونی مانند عادت‌های خانواده و آموزش‌هایی که کودک در خانواده فرا گرفته است بر اشتهای کودک تاثیر می‌گذارند.

در باب اصول و آداب نگهداری و مراقبت از کودکان و تعلیم و تربیت و پرورش و بهداشت روانی آنها در طب سنتی ایران مطالبی عرضه شده است که احساس می‌شود مادران امروز و اولیای آموزشی و پرورشی امروز جامعه ما بیش از پیش می‌بایست به این نکات ارزنده توجه نمایند.

استقلال طلبی و رشد ذهنی یکی از شاخص‌های اصلی دوران کودکی است که با ایجاد تغییرات شخصیتی در این دوران نسبت به سنین پایین‌تر همراه است. این مسئله می‌تواند با ایجاد روحیه استقلال طلبی در کودکان موجب بی‌نظمی در عادات غذایی آنها شود.

از دیدگاه طب سنتی ایران جسم و روح هر دو به شدت از یکدیگر تأثیرپذیرند. بنابراین نوع تغذیه نمود و اثر متقابلی در خصوصیات اخلاقی و رفتاری شخص خواهد داشت و بالعکس اکتساب یا التزام به عملی یا اخلاقی نیکو یا ناپسند تأثیر متقابلش را به‌صورت قطعی بر روی جسم خواهد گذاشت مثلاً کودکان نباید در شرایطی قرار گیرند که خشم و ترس و اندوه و ... بر آنها غلبه کند زیرا این‌ها خود سبب سوء مزاج می‌شوند مثلاً خشم مزاج را بیشتر از حالت اعتدال گرم می‌کند، اندوه خشکی مزاج به بار می‌آورد، پژمردگی و کم‌ارادگی نیروی روانی را سستی می‌بخشد و مزاج را به‌سوی بلغم (سرد و مرطوب) گرایش می‌دهد. پس معلوم می‌شود که در خوش‌خلقی بهبودی تن و روان نیز هست.

بیشتر بخوانید: 20 مزیت انکار نشدنی شیر مادر

بنابراین می‌توان با تغذیه مناسب به همراه تربیتی صحیح کودکانی سالم از جهت جسمی و روانی داشته باشیم.

نوع و اساس تغذیه در طب سنتی ایران برحسب نوع مزاج افراد متفاوت است و این‌طور نیست که هر نوع خوراکی هرچند مفید، برای تمامی اشخاص مناسب باشد. به‌خصوص با توجه به این‌که کودکان در سن رشد هستند توجه به نوع تغذیه آنها برحسب اصول طب سنتی ایران می‌تواند بسیار راه‌گشا باشد.

حکمای طب سنتی اعتقاد بر این داشتند که افراد در سنین مختلف دارای طبایع مختلفی هستند و این عامل و تغییر مزاج را در اثر غلبه یا کاستی حرارت و رطوبت غریزی می‌دانند. اعتقاد بر این است که انسان دارای یک حرارت و رطوبت غریزی وجودی است و این‌دو در بدو تولد در حداکثر میزان خود هستند چراکه عامل حرارت و رطوبت همیشه باعث رشد و نمو است. به‌عنوان مثال در نواحی استوائی و یا شمال کشورمان که عموماً رطوبت همراه با حرارت غالب است جنگل‌های انبوه و درختان سر به فلک کشیده به چشم می‌خورد که بیان‌گر حداکثر نمو در اثر بالا بودن حرارت و رطوبت است. این دو عامل در بدن انسان نیز چنین نقشی را دارند بنابراین همان‌طور که ذکر شد بدن انسان از بدو تولد تا پایان سن رشد که معمولاً بین ۲۸ تا ۳۰ سالگی است دارای حرارت و رطوبت بیشتری نسبت به مراحل دیگر عمر است. و هرچه سن بیشتر شود این رطوبت و حرارت غریزی کاهش پیدا می‌کند تا زمانی که مانند شمعی که می‌سوزد و به پایان می‌رسد، خاموش می‌شود و این مرگ طبیعی است.

 بنابراین در تغذیه کودک باید کوشید تا خوراک‌هائی که موجب کم شدن و یا زیاد شدن بیش از حد حرارت و رطوبت غریزی شوند مصرف نشود. مصرف انواع کاکائو، شکلات، چیپس و تنقلات صنعتی به دلیل این‌که طبیعت آنها بسیار گرم و خشک هستند موجب از دست رفتن رطوبات بدن کودکان شده و در نتیجه در رشد آنها اختلال ایجاد می‌کند.

یکی از مشکلات عدیده‌ای که سلامت کودکان را تهدید می‌کند یبوست‌های بلندمدتی است که اغلب کودکان دچار آن هستند، یکی از عوامل مهم آن می‌تواند مصرف تنقلات صنعتی باشد که باعث ایجاد گرمای زیاد و در نتیجه خشک شدن رطوبات بدن می‌شوند. یبوست زمینه‌ساز به‌ وجود آمدن بسیاری از بیماری‌هاست از جمله کم اشتهائی کودک به‌علت سوءهاضمه و عدم تخلیه بدن در وقت مناسب که خود باعث اختلال در رشد و نمو می‌شود. هم‌چنین در اثر تجمع سموم در بدن، بی‌قراری، بی‌طراوتی و گاهاً پرخاشگری و افسردگی کودک را به همراه خواهد داشت. مسلم است که در چنین شرایطی نمی‌توان توقع داشت کودک از لحاظ ذهنی در شرایط مناسبی باشد و عموماً اختلالات یادگیری در این‌گونه موارد به چشم می‌خورد.

یکی از بهترین داروهای ملین که خواص زیادی دارد و برای لینت مزاج کودکان مناسب است ترکیب خاکشیر و قدومه شیرازی با آب گرم است. قدومه و خاکشیر به علت طبع گرم و مرطوبی که دارند موافق حال کودکان هستند و به علت مواد لعابی زیادی که دارند لینت بخش خوبی برای مزاج کودکان هستند ضمن این‌که چاق‌کننده و اشتهاآور مناسبی نیز به شمار می‌آیند. هم‌چنین این دو گیاه دافع سودا هستند و مادرانی که از عصبانیت، افسردگی، کم‌خوابی و بدخوابی و پرخاشگری کودکان خود در رنجند از خواص این دو گیاه غافل نشوند.

بیشتر بخوانید: 11 راهکار برای کاهش وزن با رژیم غذایی سالم

در طب سنتی ایران تأکید زیادی بر روی نرم نگاه داشتن مزاج کودکان شده است. تأکید شده است حتی‌المقدور کودک از نوشیدن آب بین غذا منع شود زیرا این عمل باعث ایجاد عادتی نادرست شده که ترک آن دشوار و باعث ایجاد انواع ناراحتی‌های گوارشی است نوشیدن آب بین غذا باعث می‌شود غذا خام و ناگواریده از معده خارج شود و کودک دچار مشکلات گوارشی خواهد شد.

یکی از دلایل بیش‌فعالی کودکان که امروزه گریبان‌گیر اغلب پدران و مادران است. استفاده بسیار زیاد کودکان از قندهای مصنوعی و تنقلات مصنوعی است.

قدما، نقش بازی کردن و لعب در رشد جشمی و روانی کودک، بسیار مهم می‌دانستند از این‌رو متذکر این نکته شده‌اند که ”کودک باید به بازی و لعب بپردازد که باعث تفریح و خوشی اوست تا مکدرخاطر و افسرده‌طبع نگردد“ و هم‌چنین دستور داده‌اند که بهتر است کودک با همسالان خودش به بازی بپردازد زیرا تنها در این صورت است که می‌تواند تمامی استعداد خود را به‌کار گیرد و بروز دهد.

 با توجه به نقش رفتار مادر در شکل‌گیری عادات غذایی کودک به منظور کاهش مشکل بدغذایی کوکان، توجه به برخی نکات تغذیه‌ای ضروری است. در ادامه 40 توصیه مهم در شکل‌گیری عادات غذایی کودک از منظر طب سنتی آورده می شود:

 1- کودک برای خوردن باید احساس گرسنگی کند. فعالیت پیش از غذا مصرف نکردن شیرینی، شربت و مایعات شیرین در بین وعده‌های غذایی و خواب آلوده نبودن به این امر کمک می‌کند.

2-  از غذاهای مورد علاقه آنها استفاده شود.

3- در دادن غذا به کودک باید صبور بود.

4- باید هنگام غذا دادن به کودک با او صحبت کرد و او را به خوردن غذا تشویق کرد.

5- زمان خوردن غذا را می‌توان با ابراز محبت برای کودک لذت بخش کرد.

6- در زمانی که کودک با علاقه غذا می‌خورد می‌توان از او تعریف و تمجید کرد.

7- غذای کودک را باید به روش‌های مختلف همچون دادن غذای جدید، تغییر در ترکیب غذاها، مزه، بافت، نحوه طبخ، تزئین غذاها به شکل حیوانات، گل و عروسک و استفاده از بشقاب‌های رنگین متنوع کرد.

8- در صورت امتناع از غذا، می‌توان آن را با غذای مورد علاقه‌اش مخلوط کرد یا آن را در فرصتی دیگر امتحان کرد.

9- سفره غذای کودک در محیطی تمیز، آرام، دوستانه، راحت، مطمئن و همراه با دیگران باشد.

10- ساعات برنامه غذایی کودک متغیر نباشد، باید فاصله زمانی بین مصرف میان وعده را با وعده اصلی رعایت کرد.

11- در زمان غذاخوردن، کودک نباید خیلی گرسنه یا خیلی خسته باشد.

12- باید اجازه داد کودک خود در مورد سیرشدنش تصمیم بگیرد. اگر در یک وعده مقدار کمتری غذا بخورد مسلما در وعده دیگر جبران خواهد کرد.

13- غذاها را نباید خیلی زود و براساس تمایل کودک عوض کرد.

14- برای خوردن غذا جایزه در نظرگرفته نشود.

15- نباید انتظار داشت کودک خیلی تمیز و مرتب مطابق با خواسته شما غذا بخورد. ریخت و پاش غذا را می‌توان با ملایمت و به تدریج محدود کرد.

 16- پیشنهاد غذاهای جدید

بهترین راه پیشنهاد دادن غذای جدید این است که مادر غذا را درست کرده و مقدار کمی در کنار بشقاب کودک بگذارد و اجازه دهد کودک غذا را بچشد و اگر دوست نداشت آن را از دهانش درآورده و در کنار بشقابش بگذارد. اگر کودک دوست داشت به عنوان جایزه، یک نوع غذای مورد علاقه او را درست کنید. مدت زیادی طول می‌کشد که کودک غذای جدید را دوست داشت باشد. اگر کودک غذایی را دوست نداشت غذا را چند روز بعد دوباره به او بدهید.

 ‌ 17- استفاده از غذاهای متنوع

غذاهایی که مادر برای کودک تهیه می‌کند باید شامل هر چهار گروه غذایی باشد. اجازه دهید کودک انواع مختلف غذا را امتحان کند حتی اگر مادر آن غذا را دوست ندارد. کودک احتیاج به تصمیم‌گیری در مورد انتخاب غذای مورد علاقه خود دارد. همچنین مادر نباید انتظار داشته باشد کودک غذاهای متنوع را دوست داشته باشد.

  18- زمان مناسب برای غذا دادن به کودک

وقتی به کودکان نوپا و پیش‌دبستانی، وعده اصلی و میان وعده غذایی در زمان منظم داده شود، بهتر می‌پذیرند؛ پس اجازه بدهید کودک در زمان‌های معین غذا بخورد. لازم است وعده‌های اصلی با میان وعده حدود دو تا سه ساعت فاصله داشته باشند. برنامه غذایی کودک را طوری تنظیم کنید که با برنامه غذایی خانواده یکسان باشد. برای خوردن غذا هیچ اصراری نکنید. غذا را روی میز یا سر سفره در یک جای مناسب گذاشته و پیشنهاد کنید غذا را بخورد. در موقع غذا خوردن تلویزیون را خاموش و وسایل بازی او را جمع کنید. اجازه بدهید کودک از راهی که دوست دارد غذا را بخورد. در هنگام غذا خوردن در کنار کودک نشسته و در مورد غذا و اینکه چه غذایی را برای ناهار یا شام روز بعد دوست دارد صحبت کنید.

بیشتر بخوانید: طرز تهیه و خواص اثبات شده 11 نوع سویق/خرید سویق+فیلم

19- اگر کودکتان شیر نمی‌خورد؛‌ ماست را جانشین شیر کنید و دوغ و ماست را در وعده‌های غذایی او بگنجانید.

20- در بعضی از غذاها از شیر استفاده کنید. مثلا آرد و کره و شیر را به سوپ اضافه کنید یا به او شیربرنج یا فرنی بدهید.

21- شیرخوردن به مقدار کم را تدریجا با او امتحان کنید.

22- اگر کودکتان سبزی یا میوه نمی‌خورد؛ ممکن است در این سن یک نوع میوه یا سبزی را نخورند. هرکدام را که بهتر می‌خورند بیشتر بدهید اما گه گاه آنهایی را که نمی‌خورند دوباره امتحان و پیشنهاد کنید.

23- سبزی‌هایی مانند کرفس و هویج را بپزید (له نشود بلکه کمی ترد باشد) و بگذارید کودک آن را با دست بردارد و بخورد.

24- کمی ماست چکیده بر روی سبزی‌های پخته بریزید یا سبزی را با نان و پنیر به او بدهید.

25- اگر میوه نمی‌خورد آن را رنده یا به تکه‌های کوچک تقسیم کنید و با کمی خامه به او بدهید.

26- اگر کودکتان شیرینی زیاد می‌خورد؛ خرید شیرینی و درست کردن غذاهای شیرین را کاهش دهید.

27- در تهیه غذاهای شیرین، شکر کمتری استفاده کنید.

28- موادی مانند بستنی و شکلات را به عنوان جایزه یا هدیه به کودک ندهید.

29- مراقب دندان‌های کودک باشید و پس از مصرف مواد شیرین دندان‌های او را مسواک کنید.

30- اگر کودکتان گوشت تکه‌ای نمی‌خورد؛ گوشت را به قطعات بسیار کوچک و ریز تقسیم کنید که به خوبی پخته و به راحتی خورده شود (مانند حلیم گندم).

 31- قطعات بسیار ریز گوشت مخلوط با حبوبات را کاملا بپزید و نرم کنید و همراه با یک قاشق غذاخوری روغن زیتون و یک قاشق مرباخوری آب لیموترش یا آب نارنج تازه به کودک بدهید.

32- گوشت چرخ کرده را به صورت کوفته قلقلی درآورید یا به صورت مخلوط با گوجه فرنگی به جای سس روی ماکارونی بریزید.

33- کتلت (گوشت، سیب‌زمینی و تخم مرغ) را به اندازه‌های کوچک و زیبا تهیه کنید یا به صورت مخلوط با آب گوجه فرنگی و لوبیا و برنج (لوبیا پلو) بپزید.

34- از گوشت مرغ یا ماهی استفاده کنید.

35- اگر کودک هیچ یک از انواع گوشت را نمی‌خورد از جانشین‌های آن مانند تخم مرغ، عدس، پنیر با بادام یا گردو، لوبیا چیتی پخته، شیر و ماست استفاده کنید.

36- برنج را با آب گوشت یا مرغی که می‌پزید به صورت کته نرم با انواع سبزی‌ها یا عدس سرو کنید.

37- اگر کودک‌تان تخم مرغ سفت شده نمی‌خورد؛‌ تخم مرغ سفت شده را با کمی کره یا شیر نرم کنید.

38- زرده و سفیده تخم مرغ را بزنید و داخل سوپ بریزید و بگذارید چند جوش بزند.

39- سیب‌زمینی پخته شده و تخم مرغ سفت شده را رنده کنید و به آن کمی کره یا روغن زیتون بزنید، یا به آن ماست و روغن زیتون بزنید یا کمی شیر اضافه کنید.

40- تخم مرغ را بزنید و با نصف استکان ماست در ته قابلمه‌ای که برای او کته درست می‌کنید، بریزید.